‘Ai de naam hebt van vrog opstoan, kuj lang in bed blieven liggen.’ Dit gezegde van mijn oma schiet me te binnen als ik denk aan de jaarlijkse beoordelingsgesprekken. Het gaat er niet wat je doet, maar om het beeld dat men van je heeft. Hoe verwrongen en onjuist die beelden soms zijn en hoezeer ze vaak gebaseerd zijn op het verleden. En daar zit natuurlijk wel wat in. Mijn man heeft een beeld van zichzelf neergezet als accuraat en met oog voor details. Deze eigenschap komt hem in zijn werk zeker van pas. En, eerlijk is eerlijk, er is er ook geen enkele twijfel over deze punten. Helaas voor hem is hij thuis steeds alles kwijt. In de familie sta ik niet bekend als het toonbeeld van geordendheid. Toch ben ik het afgelopen jaar ‘slechts’ mijn mobiele telefoon kwijtgeraakt, terwijl hij al toe is aan zijn derde digitale agenda, zijn jas met huis- en autosleutels in Malta liet hangen en hij er, na onze tweedaagse trip naar Antwerpen, bij Holten achter kwam dat hij de koffers in het hotel had laten staan. Ik bedoel maar.
We houden de wereld om ons heen graag overzichtelijk. En dat kan ook niet anders. Als we alle informatie die er de hele dag op ons af komt op zouden kunnen nemen zouden we waarschijnlijk gek worden. We filteren, vervormen, laten dingen weg en generaliseren om de boel overzichtelijk te houden. Een drietal zaken speelt hierbij een duidelijke rol. Allereerst is onze ervaring belangrijk. We nemen vooral datgene waar dat ons aanspreekt. We herkennen iets, simpel en alleen omdat het in ons geheugen ligt opgeslagen. Daarnaast zijn we meer gefocust op zaken waar onze belangstelling naar uitgaat. Dit nemen we eerder waar, maakt meer indruk op ons, dan zaken waar we geen of minder interesse in hebben. In mijn studietijd was ik erg weg van een jongen in een witte Audi. Ik heb nog nooit zoveel witte Audi’s zien rijden als in die tijd. Even een klein testje: u krijgt nu twee minuten de tijd te kijken naar alle blauwe voorwerpen in uw omgeving. Gedaan? Hoeveel rode voorwerpen heeft u gezien? Duidelijk toch! Tenslotte kleuren ook onze verwachtingen onze waarneming. Soms menen we zelfs dingen te zien die er niet zijn, of we zien of horen datgene wat we graag willen zien of horen. Vraag twee mensen die getuige waren van een auto ongeluk, te beschrijven wat er gebeurde en je krijgt twee verschillende verhalen.
Tijdens sollicitatiegesprekken is voor selecteurs het zogenaamde HALO en HORN effect een bekende valkuil. Bij het HALO effect denkt de selecteur dat een positieve eigenschap garandeert dat alle andere eigenschappen waar een kandidaat over beschikt ook positief zullen zijn. Het HORN effect werkt hetzelfde, maar dan bij een minder positieve eigenschap. Er wordt dan aangenomen dat de kandidaat op andere eigenschappen ook wel negatief zal scoren. Over gekleurde waarneming gesproken.
Met dit gegeven in het achterhoofd is het voeren van het jaarlijkse beoordelingsgesprek ook interessant. De meeste medewerkers hebben dit jaarlijkse gesprek net achter de rug en misschien hebt u de afgelopen kerstdagen het gesprek in gedachten nog eens gevoerd. Een belangrijk uitgangspunt is dat helder is waar over beoordeeld wordt. In veel functies heb je een uitgebreide functieomschrijving waarin taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden vermeld staan. Maar weet je als medewerker nu wel precies wanneer je goed functioneert? Als het goed is, is er een duidelijk overzicht van de beoordelingscriteria. En hoe gedetailleerder en concreter hoe beter. Als bijvoorbeeld klantgerichtheid een belangrijk item is dan is belangrijk te weten wat hier precies onder verstaan wordt, welk concreet gedrag er in de praktijk vertoond wordt. Het eindresultaat dient zo helder mogelijk beschreven te worden. Wat wordt er gedaan? Hoeveel? Waar? En wanneer? Een goede voorbereiding van zowel de beoordelaar als beoordeelde is hierbij heel belangrijk. Weet als beoordeelde van jezelf waar je op beoordeeld wordt en weet ook wat, wanneer en hoe je op dit vlak gefunctioneerd hebt. De feiten zullen de beelden dan vervangen. Ik ga in dit nieuwe jaar eens een goed gesprek met mijn familie voeren, om het beeld dat ze van mij hebben, op te poetsen.
Jacqueline van Vreden
